تحلیل روان شناختی خواب و رویا در مثنوی و تطبیق آن با مکتب سوررئالیسم

خواب و رویا پدیده ای پیچیده و شگفت انگیز است که از آغاز آفرینش ذهن بشر را به خود معطوف داشته است و در دوره های مختلف زمانی سعی اندیشمندان و صاحب نظران همواره بر واکاوی ابعاد مختلف این نعمت معّما گونه ی الهی بوده است. این موضوع توجّه مولانای متفکّر را نیز به خود جلب کرده است و ما می توانیم با تأمّل در مثنوی و حکایات و تمثیلات آن به دیدگاه های وی در باب خواب و رویا پی ببریم. مولانا با تأسّی از آیات قرآنی و روایات اسلامی و تعالیم عرفانی، خواب و رویا را امری مهم تلّقی کرده و آن را گاه از بیداری برتر می داند و برای آن انواع و کارکرد هایی قائل است. تحلیل های روان شناختی مولانا از خواب و رویا هم قابل تأمّل می باشد. او گاهی رویا را انعکاس اشتغالات ذهنی رویا بین و گاهی آن را نتیجه ی امیال و آرزوهای سرکوب شده می داند. از دید وی رویا محلّی برای ظهور ناخودآگاه و لایه های پنهان وجود آدمی است، این خود نکته ی مشترک ادبیات و روان شناسی است که زمینه ساز انجام تحقیقات میان رشته ای (تطبیقی)می شود. مولانا اندیشمند نابغه ای است که نمی توان قلمرو تفکّر او را در قالب « ایسم ها » و مکتب-های گوناگون محصور کرد، امّا وجود مشابهت هایی میان برخی نظرات او با اصول سوررئالیسم در زمینه ی خواب و رویا، بسیار قابل توجّه است. هم مولانا و هم سوررئالیست ها خواب و رویا را منبع الهام و راهی برای رسیدن به معرفت می دانند. عالم رویا برای مولانا و سوررئالیست ها محلّی برای خیال پردازی و خلق تصاویر شگفت انگیز و حیرت آور است. باری آن چه مولانا قرن ها قبل و با زبانی عرفانی در باب خواب و رویا بیان داشته، امروز روان شناسان و سوررئالیست ها آن را با زبانی علمی تر و به صورت نظریه مطرح کرده اند. نگارنده در این رساله کوشیده است به بررسی تطبیقی خواب و رویا در مثنوی با اصول مکتب سوررئالیسم بپردازد.